Zhaoyun

Wat je óók van de slavernij moet weten, is dat slaven lang niet altijd zwart waren, lang niet altijd per schip over de oceaan werden gesleept en lang niet altijd als (plantage)arbeiders in een van de twee Amerika’s werkten. Dit is het eerste in een reeks van drie artikelen over situaties die je misschien verbazen.

Een tijd geleden heb ik Cuisine and Empire van Rachel Laudan gelezen. Dat boek is een wereldgeschiedenis van de keuken en niet meer splinternieuw. Maar Laudan is een gerespecteerde auteur en haar ambitieuze onderneming is zeker de moeite van het lezen waard. Fouten zijn bij zo’n breed onderwerp bijna onvermijdelijk, maar het boek wemelt evengoed van de scherpe inzichten en fantastische details. Een briljant voorbeeld daarvan is haar beschrijving van wat de oude Chinezen over goed koken en eten dachten: 

‘Een goede smaakzin eiste niet alleen een goed verhemelte maar ook intelligentie, kennis van marktproducten, begrip van de manier waarop een goed bereide maaltijd de diepste kosmische harmonieën weerspiegelt, en het vermogen om een mes en een wok te hanteren. De smaak van voedsel was vergelijkbaar met de betekenis van een gedicht.’

En ze vervolgt dan met een anekdote over de beroemde, 11de-eeuwse kalligraaf, essayist, gastronoom, farmacoloog, dichter, reisschrijver en hoge ambtenaar So Dongpo, die ook bekend is als Su Shi (wat niets met sushi te maken heeft). So Dongpo kwam in conflict met andere politici in dienst van de keizerlijke Song-dynastie en werd in 1080 verbannen naar een kleine provinciestad, waar hij een nieuw bestaan opbouwde. Laudan schrijft dan over hem: ‘Hij kookte er voor zichzelf, zijn vrouw en zijn favoriete concubine Zhaoyun, daarbij de oude regel negerend dat “een beschaafde heer zich verre houdt van de keuken”.’ Ik vind dat fantastisch! Dongpo moet een bijzondere man zijn geweest die zijn eigen normen bepaalde.

Maar minstens zo bijzonder was zijn ‘favoriete concubine’, die Wang Zhaoyun heette en als ongeletterd, tienjarig zangeresje in So Dongpo’s huishouding belandde. Ik heb niet gevonden hoe dat precies in zijn werk is gegaan, maar ze werd er zijn persoonlijke dienares (‘slavin’ heette dat vroeger) en leerde zichzelf lezen, waarbij ze ongetwijfeld de hulp van haar meester kreeg. So Dongpo moet haar bewonderd hebben, want hij kookte niet alleen voor haar maar wijdde ook gedichten aan haar – hoe romantisch wil je het hebben? Toen Dongpo’s tweede vrouw stierf, bleef ze hem tot haar dood in 1095 trouw, en ze geldt dan ook als zijn derde echtgenote.

Bovendien bestaat in Huangzhou, een van de plaatsen waar hij gewoond heeft, een nog steeds populair recept dat naar hem genoemd is: dongporou (‘varkensvlees van Dongpo’). Je ziet het op de foto hiernaast. Het staat lang niet vast dat So Dongpo het inderdaad verzonnen heeft, maar de inwoners van die plaats associëren het nog steeds met hem.

Dat kan dan moeilijk slaan op de tijd toen hij vegetariër was, maar past wel goed bij de vereenvoudiging die de boeddhistische volgens Rachel Laudan betekend heeft. Je hebt er maar zeven ingrediënten voor nodig, en als je een fornuis kunt aansteken, kun je het ook maken, naar men zegt. Kijk maar. De liefdevolle en aandachtige beschrijving ervan dank ik aan het internet. Ik heb het gemaakt van een gasconse varkensbuik (even volmaakt geaderd als verrukkelijk) en de rijstwijn is een soort die bedoeld is om te drinken.

Nog één dingetje tot slot. Kan deze dongporou een recept uit de 11de eeuw zijn? Eigenlijk niet. Als we het gezaghebbende boek over de geschiedenis van de Chinese voedseltechnologie en fermentatie van Joseph Needham mogen geloven, bestond er in het 11de eeuwse China nog lang geen dunne sojasaus en kan er dus ook geen dongporou zijn geweest zoals dit. Gelukkig is dat van geen enkel belang. We hebben er zielsblij van gegeten. En het verhaal over Zhaoyun wekt hopelijk je nieuwsgierigheid naar de geschiedenis van de slavernij in het algemeen, want dat thema is fundamenteel.