Slow Food in troebel water?

Ik kan mijn schrik alleen uitleggen als ik eerst een paar decennia terugga. Ook toen waren er boerenprotesten. In Frankrijk bijvoorbeeld. Heel bekend werd vanaf de jaren tachtig José Bové, een vakbondsleider en boerenactivist, schapenhouder en roquefortproducent, vóór de belangen van kleine boeren, vóór gezond eten, tegen de grootindustrie, tegen de genetische manipulatie, tegen de globalisering, tegen het oprukkende Amerikaanse fast food (malbouffe). Rond de eeuwwisseling trokken hij en zijn volgelingen zelfs wereldwijd aandacht door een vestiging van de McDonald’s in Midden-Frankrijk te vernielen. Ik was en ben trots op hem.

In ongeveer diezelfde tijd ontstond ook in Italië een beweging tegen de kaalslag van het globaliserende fabriekseten. De stichter was de linkse journalist Carlo Petrini. Onder zijn leiding ontstond een grote, wereldwijde,  complexe vereniging die op veel manieren de belangen van lokale, ambachtelijke producenten verdedigt en ook de belangen van de gewone eters niet vergeet. Samen koken en eten zijn voor hem wezenlijke elementen van een lokale, regionale en zelfs nationale cultuur. Je moet daar dus de tijd voor nemen – vandaar de naam Slow Food.

De Spaanse Trappen in Rome. Aan het begin van de jaren tachtig werd hier gedemonstreerd tegen de opening van – alweer – een MacDonald’s. Carlo Petrini speelde daarin een belangrijke rol. Het zaadje van Slow Food was daarmee geplant.

Slow Food organiseert van alles: samenwerkingsverbanden van plaatselijke producenten op hetzelfde gebied, een hogeschool, internationale tentoonstellingen van ambachtelijk voedsel (zoals de beroemde, tweejaarlijkse Salone del Gusto in Turijn), enzovoort. Ook op hem was ik trots, en ik ben al heel lang lid van die club.

Lid, dus. Daarover gat mijn schrik. Ik betaal elk jaar contributie aan de vereniging, ben actief en heb stemrecht over het beleid. Maar misschien niet lang meer. Uit de laatste nieuwsbrief van Slow Food (SF) Internationaal kun je opmaken dat de juridische structuur gaat veranderen: de vereniging wordt over een paar weken, tijdens het grote SF-congres in Chengdu (China), een stichting. De laatste nieuwsbrief van SF Nederland bevestigt dat, en zegt er geruststellend bij dat geen enkel lid zich zorgen hoeft te maken, want alles blijft bij het oude. Je betaalt gewoon je contributie (aan het Italiaanse hoofdbureau van de vereniging), en het Italiaanse hoofdbureau bekostigt daarmee zijn projecten. Klaar.

Zo makkelijk is het natuurlijk niet. Want met de geboorte van de stichting verdwijnt de vereniging en dus het stemrecht van de leden. Bovendien: niemand tuigt zo’n juridisch circus op zonder er een heel concreet doel mee te hebben. De SF-Int wijdt daar een grote woordenwolk aan waaruit onder andere blijkt dat we ‘inclusiever’ moeten worden. ‘Inclusiever’? Ga naar de dokter en laat je nakijken! Niets is zo ‘inclusief’ als het ledenbestand van SF. Alle kleuren, nationaliteiten, geloven, talen, niveaus van activiteit en (voor zover ik weet) seksuele voorkeuren zijn toegestaan. En die ‘inclusiviteit’ moeten we bevorderen door bijna iedereen het stemrecht af te nemen??? Zó dom hoor je het maar zelden.

Carlo Petrini tijdens een lezing over de luxe van de eenvoud

Er zit nog iets anders aan de kwestie vast. SF wordt niet alleen een stichting maar ook een bijzondere soort stichting: een participatieve stichting. Als je daar nog nooit van gehoord hebt, ben je in goed gezelschap. Zo’n vorm is een tamelijk recente uitvinding en bovendien een typisch Italiaans dingetje, vooral ontwikkeld om cultureel erfgoed te beschermen. De enige plek waar ik er iets samenhangends over gevonden heb, is de Italiaanse Wikipedia. Ik ben geen notaris en kan niet alle juridische details overzien. Maar het is kennelijk de bedoeling dat er drie verschillende soorten ‘leden’ gaan ontstaan:

1. De oude stichters ( het stichtingsbestuur, zeg maar)
2. Nieuwe ‘stichters’ die tot het oude clubje worden toegelaten op grond van hun financiële of andere bijdragen en in minstens een aantal opzichten dezelfde hoge status krijgen. Dat kunnen bijvoorbeeld ook bedrijven zijn
3. De ‘deelnemers’, die bij een vereniging ‘leden’ zouden heten maar alleen nog maar mogen ‘adviseren’, en daarmee uit.

Als er geen statutaire mogelijkheden zijn die dat verhinderen, komt de absolute macht binnen SF-Internationaal in handen van categorie 1 en 2. Ik snap wel dat dat nu ook al grotendeels zo is, en in de praktijk accepteer ik dat.

Maar we leven in roerige tijden. De kwaliteit van ons voedsel wordt van alle kanten bedreigd. De chemie rukt op in minstens de vorm van kant-en-klaarmaaltijden, speciaalproducten en nepvlees. De industriële landbouw is onaanvaardbaar gegroeid. De Amerikaanse genetische manipulatie wil toegang tot de poort van Europa. SF heeft ons altijd tegen hun smeerlapperij helpen beschermen, en moet dus een aantrekkelijke prooi zijn voor het grote geld. Stel je SF voor met de shirtsponsoring van Unilever of Nestlé of Beyond Meat! Ik weet wel dat zulke bedrijven zoiets listiger zouden aanpakken dan via ordinaire reclame, maar het idee is hetzelfde. Is de overstap van vereniging naar stichting soms een eis van een geldschieter? Misschien niet, maar we moeten erop bedacht zijn.  Laten we oppassen dat geen mensen met een verkeerde agenda diep in onze organisatie doordringen, mensen die daarna nóóit meer weg te krijgen zijn.

Je snapt nu hopelijk mijn schrik.