ofwel: over taalvervuiling 3
In deze blog is het woord vers al eerder gevallen. Toen ging het over de betekenis van dat woord en hoe reclamemakers er misbruik van maken. Vandaag hebben we het over verser-dan-vers ofwel dagvers. De dikke Van Dale omschrijft het als ‘zeer vers – met de suggestie dat de oogst, de productie e.d. de dag van de aanbieding zelf heeft plaatsgevonden’. Daar is geen woord Spaans bij.
Vroeger was alles natuurlijk beter. Je molk bijvoorbeeld je geit zelf, zoals je op deze prent van Dirck Coornhert (1550) kunt zien. En je kreeg er zulke enorme spieren van dat je niet meer naar de sportschool hoefde, dus tijd had voor iets leukers. Een win-win situatie, kortom. Die kakelverse melk was bovendien hemels (zoals straks zal blijken). Desondanks werden de melkende vingers vier eeuwen later in heel Nederland door de melkmachine vervangen. Was dat een zegen? Vast wel.
Bij andere ontwikkelingen vind ik dat minder duidelijk. Zuivelproducenten verzinnen tegenwoordig bijvoorbeeld van alles om melk langer houd- en verkoopbaar te houden en noemen melk van meer dan anderhalve week oud tegenwoordig rustig ‘dagvers’. Er is geen rechter die dat verbiedt. Maar je voelt op je klompen aan dat je tien dagen oude melk alleen vers kun laten smaken als je er in een fabriek een trukendoos vol chemische en natuurkundige bewerkingen op loslaat. Tegelijkertijd weet ik hoe écht dagverse melk rechtstreeks uit de koeientiet smaakt. Ik kreeg het als kind te drinken van de boerendochter op een bijna zelfvoorzienend gemengd bedrijf. Al melkend spoot ze die melk rechtstreeks in mijn mond – nóg verser krijg je het niet. Maar vooral: die melk was warm. Die melk was vet. Die melk gaf zo’n duurzaam geluksgevoel dat ik bij de laatste verkiezingen bijna BBB heb gestemd. Ik bedoel: melk waarmee in de fabriek geknutseld is, hoeft helemaal niet vies te zijn. Maar is ook zeker niet hemels lekker.
Een andere vraag is: kan zulke rauwe, dagverse melk ongezond zijn? Het Voedingscentrum vindt van wel, maar merkt erbij op dat de kwestie niet goed onderzocht is. Tussen 2007 en 2013 zijn er in het hele gebied van de EU (ca. 450 miljoen mensen) 27 uitbraken van bacteriële aandoeningen wegens bedorven melk geweest – overigens niet alleen van koeien maar ook van geiten, schapen, buffels, paarden, ezels en kamelen. Het Voedingscentrum vertelt helaas niet hoeveel mensen erdoor getroffen zijn en hoe groot het aantal dodelijke slachtoffers was. Maar hoe dan ook: uitgesmeerd over zeven jaar en 450 miljoen mensen kunnen ook 27 uitbraken van melkbederf nooit een belangrijke doodsoorzaak zijn geweest.
Je protesteert nu misschien. Het lage aantal zuivelbesmettingen is mede te danken aan het feit dat de Nederlandse zuivelindustrie met haar trukendoos heel hygiënisch werkt, zodat besmettingen bijna uitgesloten zijn. Dat zul je me ook niet horen ontkennen – ik stel alleen vast dat die berg hygiëne ten koste is gegaan van de smaak en dus waarschijnlijk veel levensgeluk heeft gekost. Maar daar gaat het hier niet over. Het gaat hier in deze blog over taalvervuiling, en de term ‘dagverse melk’ als aanduiding voor ‘oude melk’ is op zijn minst raar. Vers/dagvers brood is brood dat op de dag van het bakken aan je verkocht is. Vers/dagvers sinaasappelsap is sap dat rechtstreeks uit de vrucht komt en niet fabrieksmatig is bewerkt en gebotteld, via een distributiecentrum in een supermarkt is beland en daar nog een tijd in het schap heeft gestaan. Iets dergelijks geldt precies zo voor melk.
Toch werd er vijftig jaar geleden werd er al volop mee geadverteerd. De Melkunie deed in september 1977 extra zijn best en presenteerde in krantenadvertenties een fraai staaltje fabrikantenpoëzie:
Wat is het tegenovergestelde van lang houdbare melk? Dagverse Melk Unie-melk! Nooit over gedacht zeker? Melk is immers gewoon melk? In principe wel, ja. Maar er is tegenwoordig melk om te bewaren. En er is melk om meteen van te genieten. Met volle teugen. Dagverse melk van de Melk Unie. Dagverse melk is meteen genieten van wat de natuur zo gul geeft. Vers is nieuw en jong en fris. Is heerlijk klaar en koel. Vers is nu! En hier! En snel van het land. Uit de bus, in het pak en in het glas. Vers zit in het bekende pak van de Melk Unie. Met het blommetje.
Maar niet iedereen was er blij mee. Al drie jaar later, in 1980, verbood de STER het gebruik van het woord ‘dagvers’ in reclamespots op de tv wegens consumentenbedrog. Hoor je het eens van een ander…
Ik weet niet hoever de melktechniek in die tijd precies gevorderd was, maar sinds Pasteur bestaan er diverse manieren om oude melk ‘vers’ te laten lijken. Je kunt het bederf van oude melk vertragen door de melk te pasteuriseren, dat wil zeggen: 15 seconden op 72 graden te verhitten. Je kunt melk homogeniseren. Daarvoor pers je het spul door kleine gaatjes waardoor je de vetbolletjes vernielt. Het vet kan dan niet meer ‘opromen’, dat wil zeggen: in de vorm van room boven komen drijven. Als kinderen van mijn generatie met de padvinderij op pad gingen, namen we een veldfles vol melk mee. Als we na onze zwerftocht weer bij de tent stonden en de fles openmaakten, was de melk met een laagje room bedekt. Bij moderne melk gebeurt dat niet meer: het vet is weg-gehomogeniseerd En ik lees op de website van de Melkunie (15-01-2016) dat je melk zelfs zo fijn kunt filteren dat je de schadelijke melkzuurbacteriën eruit zeeft. ‘Daardoor is de verse melk aantoonbaar 7 dagen fris en vers,’ jubelde deze fabrikant, tegenwoordig in handen van Arla.
De juichkreet van de Melkunie was trouwens een beetje raar. Al in 2014 waren de 7 dagen van de Melkunie royaal voorbijgestreefd door concurrent Campina. Diens melk overleefde de schappen in de supermarkt maar liefst 11 dagen. Het bedrijf maakte daar natuurlijk geen geheim van en schakelde de pers in. Schokkend vond ik vooral het gemak waarmee de redactie van een krant als het Reformatorisch Dagblad – spreekbuis van een God die het liegen verbiedt – zich door de ‘dagverse’ gekte liet meeslepen met een blijdschap alsof de honger in de wereld met deze technische doorbraak definitief was uitgebannen. Ik mailde de persvoorlichter van Campina met de vraag of de melk inderdaad binnen 24 uur na de melkmachine in het winkelwagentje lag. ‘Nee,’ antwoordde die mevrouw. ‘De melk [zit] binnen 24 uur na het melken in de verpakking.’ De overige tien dagen stond de melk dus – als het even tegenzat – in de fabriek, het distributiecentrum en/of de supermarkt.
*
Het verhaal is daarmee nog niet uit, al was het alleen maar omdat de kunstmatige verlenging van de melkleeftijd nog steeds doorgaat en nieuwe records breekt. Kijk maar naar het fotootje hieronder.
Je ziet de bovenkant van een pak karnemelk: de witte draaidop en de kartonnen flap met de geadviseerde houdbaarheidsdatum: 14 september. Wanneer en waar heb ik dat pak gekocht? Op zondagmorgen 27 augustus bij de AH. Tussen 27 augustus en 14 september zitten 19 dagen. Die inhoud moet dus liefst 19 dagen houdbaar zijn vanaf het moment dat hij bij ‘mijn’ AH in de koelvitrine staat! De tijd van het transport en van het distributiecentrum is dan nog niet eens meegerekend.
Toch moet ik toegeven dat ik deze karnemelk heus niet vies vind. Hij is fris, dik, een beetje vettig en doet aan aangelengde yoghurt denken. Écht verse karnemelk, rechtstreeks uit de karnton, is een heftiger experience maar verandert ook al in een paar dagen van smaak. De karnemelk op de foto komt van een bescheiden zuivelboerderij in de Gelderse plaats Well. De boerderij presenteert zich als een van de weinige bedrijven die ‘dagverse melk’ levert. Het bedrijf verkoopt ook andere zuivelproducten zoals boter, en de karnemelk kan dus (zoals het hoort) door karnen ontstaan zijn. Het woord dagvers komt in de publiciteit van het bedrijf nog steeds voor. Het slaat nu niet meer alleen op de melk maar ook op de zorg die eraan besteed wordt. ‘Dagverse zorg‘ – het staat er echt. Maar goed beschouwd is ‘dagverse zorg’ niet belachelijker dan ‘dagverse melk’. Als je er eenmaal aan gewend bent, vind je het allemaal doodnormaal…